Page 10 - RSG_MAG_17_RO

sanat hakkında - { şubat 2019 }
10 İTÜ RSG | 02/2019
rengin kullanıldığı örneklere de rast- lanır. Tasvirlerde kullanılan renkler düz ve pürüzsüz sürülür, gölgelendir- meler seyrek kullanılır. Işık-gölge kar- şıtlıkları yoktur. Alışılmış perspektif kurallarının uygulanmadığı tasvirler sadece en ve yükseklikten oluşan iki boyuta sahiptir; betimlerde derinlik ve uzaklık bulunmaz. İslam tasvir sa- natının görsel dünyası semboliktir ve gerçek dünyadan çok farklıdır. Bu fark kompozisyon kurgusundan, tasvirde- ki figürlerin konum ve boyutlarına, doğa elemanlarından mimarî yapıla- ra, biçimlere, renklere kadar her un- surda izlenebilir. Figürler genellikle anonim, portre özelliği taşımayan ni- teliktedir; anatomik özellikler ayrın- tılı veya gerçeğe uygun olmayabilir. İslam dünyasında yapılan resimlerde kültürel, coğrafî ve sanatçı üslubuna bağlı farklılıklar dikkati çeker.
İslam tasvir sanatı uygulama teknik- leri ve malzemeleri yüzyıllar içinde çok az değişikliğe uğramıştır ve gü- nümüzde de geleneksel yöntemlerin ağırlıklı olarak kullanıldığı görülür. İlk önce sayfalara yazının yazıldığı, daha sonra tezhiplerin ve tasvirlerin eklendiği, en sonunda da cildin ha- zırlandığı bilinmektedir. Boya olarak toprak boyalar tercih edilir ve başlan- gıçta yumurta sarısı ile sabitlenen bu doğal boyalar, sonraki dönemlerde tutkal suyu ile karıştırılmaya, böylece daha parlak bir görüntü elde edilmeye başlanmıştır. Tasvir ve tezhipte kulla- nılan altın ve gümüş gibi madenler ise meşakkatli bir yöntemle macun kıva- mına getirildikten sonra yüzeye sü- rülür. Ardından da akik taşından bir
mühre ile parlatılır. Eğer sürülen altın ya da gümüş boya mührelenmezse mat bir tonda kalır. Altın zaman için- de değişime uğramaz, fakat gümüş oksitlendiğinden siyaha yakın bir gri tonunu alır. Boyaların sürülmesi için kullanılan fırçaları da sanatçı kendisi hazırlar. Çok ince taramalar yapıla- cağından, fırçaların ince ve yumuşak kıllı olması gerekir, bu yüzden genel- likle üç aylıktan daha büyük olmayan kedilerin ense tüylerinden fırça sarılır. Taramalar, kontürler, yüzey boyama- ları için farklı kalınlıkta ve uzunluk- ta fırçalar kullanılır. Resim yapılacak kağıt yüzeyinin de ayrı bir terbiyeden geçirilmesi gerekir. Çünkü el yapımı kağıtlar pütürlüdür ve üzerine yazının rahat yazılması, tezhiplerin ve resim- lerin düzgün yapılması için pürüzsüz bir yüzey elde edilmelidir. Bu neden- le kağıtlar aherleme denilen bir işle- me tabi tutulurlar. Aher, şekersiz ince nişastanın su ile karıştırılarak kağı- da ince bir tabaka halinde sürülmesi, kuruduktan sonra da mührelenmesi ile yapılır. Böylece kağıt hem kaygan, hem de parlak olur.
İslam Tasvir Sanatının Kaynakları
İslamiyet sonrası Anadolu’da üreti- len sanatlı el yazmalarındaki tasvir- lerin üslubuna etki eden erken ör- neklere Kuzey Afrika’da Fâtımîler’de, Mezopotamya’da Zerdüştîler’de, en çok da Orta Asya’daki Maniheist yaz- malarda rastlanır. Bunlar arasında en etkili olan, kendisi de bir ressam olan, Maniheizm’in kurucusu Mani’nin ha- zırladığı din kitaplarının tasvirleridir. Türklerin İslamiyeti kabul etmelerin- den önceki döneme ait olan bu tasvir-