Page 13 - RSG_MAG_17_RO

Osmanlılar Öncesinde Anadolu Çevresinde Tasvir Sanatı Anadolu’da tasvir geleneğinin on üçüncü yüzyıla kadar olan gelişimi- ni gösteren diğer örnekler maalesef kaybolmuştur. Anadolu çevresinde ise erken modern dönemde pek çok Müslüman devletin hüküm sürdüğü; sultanların, şahların, sehzâdelerin himayesinde saray kalitesinde sanatlı el yazmaları hazırlandığı; kimi şehir- lerde ise dönemin hakim tasvir okul- larının üslubunu takip eden ticarî kitap üretim faaliyeti yürütüldüğü bilinmektedir. On üçüncü yüzyıldan itibaren etkileşimler, hâmîlerin ter- cihleri, saraya bağlı ve saray dışı ça- lışan sanatçıların tarzları ile değişik üsluplar ve anlayışlar bu sanatın çe- şitlenmesine olanak vermiştir. Uzak- doğu ve Çin sanatına özgü teknik ve tarzda tasvirli eserler (İlhanlılar); yüzeysel ve dekoratif bir resim üs- lubu (Celâyirliler); nicelik ve niteliği artan eserlerin üretildiği, sanat ekol- lerinin oluştuğu ve resim programı- nın çeşitlendiği merkezler (Timurlu- lar); sanat koruyucusu yöneticilerin desteği ile ilerleyen zarif yaklaşım (Türkmenler); hem hükümdarın ki- şisel koleksiyonu için saray kalitesin- de lüks örnekler, hem de gelen yoğun talebi karşılamaya yönelik ticarî bir iş kolu olarak resimli kitap üretimi gelişmiştir (Safevîler). Kayda değer nitelikte resimli el yazmalarının üre- tildiği diğer kültürler olan İncûlar, Muzafferîler, Memlükler, Kacarlar, Özbekler ve Müslüman Hint İmpa- ratoluğu (Babürlüler) dönemlerinde üslup farklılıkları görülmekle birlik- te tasvir sanatı geleneksel anlayışta
devam etmiştir. Bu dönemde sanat merkezi konumundaki kentlerin baş- lıcaları ise Herat, Tebriz, Şiraz, Isfa- han, Bağdat, Kazvin, Meşhed, Yezd, Buhara’dır.
Resimli nüshaları en çok rağbet gö- ren eserler arasında Ebu’l Kasım Firdevsî’nin (ö. 1020-25 civ.) Gazneli Mahmud’un emriyle yaklaşık 1010’da tamamladığı Şahnâme başta gelmek- tedir. Sasanî İmparatorluğu’nun so- nuna kadar gelen İran tarihini içeren, altmış bini aşkın beyitten oluşan bu destansı metinde, İran coğrafyasın- daki pek çok hikaye, efsane, anlatı kullanılmış ve yazılması otuz yıl ka- dar sürmüştür. Eserde tarihin yanı sıra pek çok kahramanın öyküleri an- latılırken, Türk kültürüyle ilgili bil- giler de verilmiştir. Günümüze ula- şan en erken resimli Şahnâme Kasım 1330 tarihli, İncû dönemi Şiraz okulu üslubunu taşıyan nüshadır (TSMK H. 1479) (Resim 2).
Resimlenmek için sıklıkla tercih edilen bir diğer metin ise Hamse-i Nizâmî’dir. Arapça beş (hams) ke-
Resim 2:
Rüstem ve Keyhüsrev tahtta, Firdevsî, Şahnâme, İncu dönemi, 1330, TSMK H. 1479, y. 89b (Rogers, 1986, no: 38)
02/2019 | İTÜ RSG 13