Page 18 - RSG_MAG_17_RO

sanat hakkında - { şubat 2019 }
18 İTÜ RSG | 02/2019
neticileridir. Sanatkâr ve zanaatkârlar Nakkaşhâne adlı bir mekânda faaliyet gösterirken, özellikle on altıncı yüzyı- lın ikinci çeyreğinden itibaren kalaba- lık bir kadroyla hizmet vermişlerdir.
Osmanlılar’da sanat eseri üretiminin devlet işlerinin bir parçası olarak gö- rüldüğü, ehl-i hıref teşkilatınının sa- natçılarına yaptırılan eserler ve bun- lar için ödenen meblağların tutulduğu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Ehl-i hı- ref içinde kâtipler, mücellitler, nakkaş- lar adlı bölüklerde kitap sanatçıları yer almaktadır. Her ne kadar üretile- cek eserlerle ilgili kararlar yönetimin/ hâmînin isteği doğrultusunda olsa da nakkaşlar yeni biçim geliştirmede öz- gür davranmakta; gelenekselleşmiş kalıpları ustalıkla kullanırken, yeni geleneklerin de tohumlarını atmak- taydılar.
I. Süleyman döneminin ilk yıllarında İstanbul’da henüz ihtişamlı el yazma- ları hazırlanmaya başlamamıştır. Mü- tevazı üretim yine Ali Şîr Nevâî’nin, Molla Câmî’nin eserlerinin, Firdevsî Şahnâmesi’nin, Nizâmî Hamsesi’nin musavver nüshaları ile sınırlı kalmış- tır. Sanatçılarının kimlikleri bilinme- yen bu eserlerde Horasan kökenli bazı ressamların üslupları öne çıkmakta; bunlar arasından Şükrî-i Bitlisî’nin I. Selim dönemi tarihini anlattığı Selimnâme (TSMK H. 1597) adlı ese- rinde nakışçı tarzda çalışan bir nak- kaşın eli gözlenmektedir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Sü- leyman devrinde üç kıtaya yayılacak şekilde denizden ve karadan yürüt-
tüğü seferler sağlam bir coğrafya bil- gisinin gerekliliğini de beraberinde getirmekteydi. Bu da haritacılığın Osmanlılar’da gelişmesini sağlamış- tır. İlk önemli haritacı olan Pirî Reis 1528 tarihli Kitâb-ı Bahriye (TSMK H. 1824) isimli eserine resimli bir dünya haritası eklemiştir. Kitaptaki harita- lar Avrupalıların portolan dedikleri deniz haritalarına veya isolario diye adlandırılan ada haritalarına benze- mektedir.
Devrin bir diğer önemli ressamı ise Matrakçı Nasuh adıyla tanınan Nasuh b. Karagöz b. Abdullah el-Bosnavî’dir. Matematik, edebiyat, resim, yazı, si- lahşorluk ve savaş sanatında mahir bir kişi olan Matrakçı Nasuh’un birçok eseri arasından “topografik ressam- lık” alanında özgün örnekler verdiği, I. Süleyman’ın Irak seferini anlatan Beyân-ı Menâzil-i der Sefer-i ‘Irakeyn (İÜK T. 5964) önem taşımaktadır. İs- tanbul-Tebriz-Sultaniye-Bağdat rota- sından gidiş ve Halep-Diyarbakır üze- rinden dönüş güzergâhı olan seferin onlarca menzilini bu yazmada ayrın- tılarıyla aktaran Nasuh, bir yandan da geçilen şehirleri 128 tasvirde figürsüz manzaralar ve topografik görünümler halinde betimlemiştir. “Çoklu bakış açısı”ndan çizilen bu görüntüler, söz konusu şehirlerin on altıncı yüzyılda- ki görsel belgesi niteliğini de taşımak- tadır (Resim 6).
Şehnâmecilik Kurumu ve Resimli Osmanlı Tarihleri: Nakkaş Osman ve Seyyid Lokmân
Osmanlılar’da saltanat tarihleri dev- rin hocaları, âlimleri tarafından ka-