Page 40 - RSG_MAG_17_RO

sanat hakkında - { şubat 2019 }
İblis tavusu kandırır, tavus kuşu İblis’i yılana gönderir; yılan o zamanlar deve görünümlü bir hayvandır, dört aya- ğı vardır, İblis yılanın ağzına girerek cennete girer. İblis Havva’yı kandırır ve yasak ağacın meyvesini yemesini, onun da Âdem’e yedirmesini sağlar.” (Muhammediye, 128).
13. yüzyılda Ferîdüddîn Attâr tara- fından kaleme alınan tasavvufî bir eser olan Mantıku’t-Tayr’da (Kuşların İlahisi) ise tavus kuşu şöyle konuş- maktadır:
“ [....] dedi ki: Gayb ressamı (Allah) bana şekil verdiğinden beridir, Çinlile- rin (ünlü Çinli ressamların) parmakla- rı doğrandı! Kuşların Cebrail’i olma- ma rağmen, kader gereği bir talihsizlik yaşadım. Aşağılık yılan bir an benimle dostluk kurdu ve ben o cennetten acık- lı bir şekilde kovuldum. Bana emanet edilen güven makamından mahrum kaldım ve ayaklarım bana ayak bağı oldu. [....] Benim şu dünyada (kovul- duğum) o cennetin yolunu tekrar bulup elde etmekten başka hiçbir işim yok!” (Attâr, 2016, 87).
Hem tasavvufî anlatılarda hem de rivayet yoğunluklu tefsirlerde geçen tavus kuşu, Mezopotamya’da özel bir yere sahiptir; Büyük İskender’in Hindistan’dan Avrupa’ya getirdiğine inanılan bir kuştur. Eski medeniyet- lerde tavus kuşunun etinin öldük- ten sonra çürümediğine inanırlardı.
Hristiyanlarda tavus kuşu, diriliş ve ölümsüzlüğün sembolü olarak karşı- mıza çıkar. Hz. İbrahim’in mutmain olması için Tanrı tarafından kesil- mesi emredilen dört kuşun arasında yer aldığına inanılır ancak eti haram sayılmıştır (Ceylan, 2011, 184). İran Mitolojisi’nde önemli bir yere sa- hip olan Tavus, çok güzel olmasına rağmen ayaklarının ve sesinin çir- kinliği ile bilinir. Bütün güzelliğine rağmen uğursuzluk getirdiğine de inanılmaktadır. Bunun gerekçesi de şeytanın cennete girerken tavus ku- şunu kandırması ve onun sayesinde cennete girmesidir. Tasavvufi görüş- te ise cennetten çıkarılanlar arasın- da yer alan tavus şehvet, Âdem ruh, Havva da ten olarak nitelendirilir. Fars edebiyatında Âdem ile Havva’yı aldatması yönüyle öne çıkan tavus kuşu, kuşların Cebrail’i olarak nite- lendirildiği gibi Cebrail de melekle- rin Tavusu olarak düşünülür. (Yıldı- rım, 2006, 676). Anlaşılan o ki tavus kuşu tasavvufi anlam da içermesi dolayısıyla, minyatürde rahatlıkla kullanılan bir tasvirdir. Benzer ko- nulu minyatürlerde örneğin Arthur M. Sackler Gallery’de bulunan bir başka Falnâme nüshasındaki “Âdem ile Havva” minyatüründe Havva, bu bağlamda bir tavus kuşunun üzerin- de betimlenir (Bkz. Resim 2).
Havva’nın Elindeki Başaklar
Minyatürde, Havva’nın elinde altı adet buğday başağı bulunmaktadır.
40 İTÜ RSG | 02/2019
3 Din bilginlerince doğruluğuna güvenilmeyen metinler.
4 Burada değindiğimiz İslâmî kaynaklar Anadolu coğrafyasında çok okunulan kaynaklardır. Bunlara
ek olarak İbn Kesir, Fahruddin er-Razi, Buhârî gibi yazarların eserleri de sayılabilir.